สังขารชายนปัญหา ที่ 4

สมเด็จพระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต
นาคเสน ข้าแต่พระนาคเสนผู้ปรีชา สังขารธรรมสิ่งไรที่มีแล้วและเกิดขึ้นอีกนั้น
พระนาคเสนองค์อรหันต์ท่านจึงวิสัชนาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราช-
สมภาร สังขารที่มีอยู่แล้วเกิดขึ้นอีกนั้นได้แก่จักขุกับรูป รูปมีแล้วจักขุวิญญาณก็บังเกิดขึ้น เมื่อ
จักขุวิญญาณมีแล้วจักขุผัสสะก็บังเกิดขึ้น เมื่อจักขุผัสสะมีแล้วเวทนาก็บังเกิดขึ้น เมื่อเวทนา
บังเกิดแล้วตัณหาก็บังเกิดขึ้นเมื่อตัณหามีแล้วอุปทานก็บังเกิด เมื่ออุปาทานมีแล้วภวะก็บังเกิด
เมื่อภวะมีแล้วชาติก็บังเกิด เมื่อชาติมีแล้ว ชราและมรณะและโสกปริเทวนาการอาลัยไห้สะอื้นก็
บังเกิด ทุกฺขกฺขนฺสฺส สมุทโย กองทุกข์ทั้งปวงนั้นก็มีขึ้นสิ้น ขอถวายพระพร
ฝ่ายว่าพระนาคเสนพยากรณ์แก้ไขด้วยจักขุดังพรรณนามานี้แล้ว จึงแก้ไขด้วยโสตะ
และสัททะ แก้ไขด้วยคันธะกับฆานะด้วยชิวหากับรส แก้ไขด้วยกายกับโผฏฐัพพะ มีนัยเหมือน
จักขุกับรูปนั้นแล้ว ก็วิสัชนาด้วยมโนกับธรรมอันอาศัยกันแล้วบังเกิด ก็มีนัยเหมือนกันกับจักขุ
กับรูปนั้น เป็นที่จะก่อทุกข์ทั้งสิ้นให้บังเกิดมี ให้สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีทรงฟัง
ฉะนี้แล้ว
พระนาคเสนผู้เป็นเจ้าสำแดงซึ่งพระนิโรธต่อไปดังนี้ว่า มหาราช ขอถวายพระ
พรบพิตรพระราชสมภารมหิศราธิบดี อันว่าสังขารคือจักขุไม่มี รูปไม่มี รูปกับจักขุอาศัยแก่กัน
ไม่มีแล้ว จักขุวิญญาณที่จะรู้ด้วยจักขุว่า รูปอันนั้นอันนี้ก็มิได้เกิด เมื่อจักขุวิญญาณมิได้มีแล้ว
จักขุสัมผัสคือกระทบจักขุให้เกิดเวทนาเสวยอารมณ์เป็นโสมนัสเป็นโทมนัสก็มิได้เกิด เมื่อจักขุ
สัมผัสไม่มีแล้ว เวทนาเสวยอารมณ์คือรูปารมณ์เป็นโสมนัสอุเบกขาก็ไม่เกิด เมื่อเวทนา
ไม่มีแล้ว ตัณหาความปรารถนาก็ไม่เกิด เมื่อตัณหาไม่มีแล้ว อุปาทานคือถือมั่นในความปรารถ-
นานั้นก็ไม่เกิด เมื่ออุปาทานไม่มีแล้ว ภวะคือจะให้ไปเกิดในภพทั้ง 3 คือกามภพ รูปภพ อรูปภพ
นั้นก็มิได้เกิด เมื่อเกิดในภพทั้ง 3 ไม่มีแล้ว ชาติที่จะเกิดในอบายภูมิทั้ง 4 เป็นเปรต เป็นอสุรกาย
เป็นสัตว์นรก เป็นสัตว์เดียรฉาน และเกิดเป็นมนุษย์เทวดา เป็นรูปพรหม เป็นพรหมหารูปมิได้
และชาติจะเกิดไปดังนี้ก็มิได้เกิด เมื่อชาติมิได้มีแล้ว จะได้มีชราและมรณะหามิได้ ไม่มีแก่ไม่มีตาย
อนึ่งปริเทวนาคือจะฟูมฟายน้ำตาโศกโศกา และอุปายาสอันสะอื้นไห้อาลัยหา ด้วยสิ่งอันมาวิโยค
พลัดพรากตายจากกันก็บห่อนมีดังนี้แล เรียกว่าทุกขักขันธนิโรธ ดับเสียซึ่งกองทุกข์ทั้งปวง
ขอถวายพระพร